انواع ميگو پرورشي و روش پرورش آنها

ملل آسيا اولين افرادي بودند كه اقدام به پرورش ميگو كردند. ازآنجا كه در قديم امكان تكثير وتوليد لارو ميگو وجود نداشته است، براي تامين لارو ميگو از محيط هاي طبيعي دريا استفاده مي شد . لاروهاي جمع آوري شده از سواحل به استخرهاي پرورشي كه معمولا دو منظوره (توام با برنج، ماهي ، ماهي وغيره) بودند، انتقال مي يافتند. سيستم پرورشي در آن دوره به صورت گسترده بود، لذا بازدهي پاييني داشت.

باپيشرفت علوم در اين زمينه پرورش ميگو رو به رشد گذاشت، به طوري كه در زمان حاضر اين فعاليت براي كشورهاي جنوب شرقي آسيا از اهميت بالايي  برخوردار است(ارز آوري، صادرات، اشتغال وغيره) پرورش ميگو در منطقه خليج فارس ودرياي عمان درابتدا توسط كشورهاي كويت وبحرين صورت گرفت. فعاليت هاي پرورشي در ايران از سال 1363 آغاز شد وهم اكنون از سير روبه رشدي برخوردار است.

معرفي ميگو هاي پرورشي
انتخاب گونه پرورشي بايد به گونه اي صورت پذيرد كه اولا از رشد مناسب وسريع در منطقه برخوردار باشد؛ثانيا فراهم آوردن لارو، غذا ومحيط پرورشي آن باهزينه متعادل وبدون مشكل امكان پزير باشد.
با توجه به اين موضوع گونه هاي زير معرفي مي شوند:

 1- ميگوي سفيد هندي  penaeus indicus

اين گونه بدني نيمه شفاف، به رنگ صورتي كم رنگ تا زرد دارد. از مهمترين مشخصات اين گونه وجود يك جفت آنتن بسيار بلند شيري رنگ است كه آن را از ساير گونه ها متمايز مي سازد.

اين گونه درمقايسه با ساير گونه ها براي پرورش در سواحل جنوبي كشور از بازدهي خوبي برخوردار است وبخش وسيعي از استخرهاي پرورشي را به خود اختصاص مي دهد.

درجه حرارت 22تا 23 درجه سانتي گراد وشوري 15تا25 جزء در هزار براي پرورش اين گونه مناسب است.

نكته: ميگوي سفيد هندي در مقايسه با ساير گونه ها زودتر فاسد مي شود، لذا در حمل ونقل ونگهداري بعد از صيد، بايد بسيار دقت كرد.

 

2- ميگوي موزي  penaeus merguiensis

بدن ميگوي موزي به رنگ صورتي تا زرد كمرنگ است وخالهاي قرمز مايل به قهوه اي دارد(شبيه موز كمي مانده). اين گونه در آبهاي جنوبي كشور به صورت طبيعي وجود دارد وازانواع ميگو هاي مرغوب محسوب مي شود.

درجه حرارت 25تا32 درجه سانتي گراد وشوري 15تا32 جزء در هزار براي پرورش اين گونه مناسب است.

 

3- ميگوي ببري سبز penaeus semisulcatus

بدن اين گونه باند هايي رنگي دارد كه اين باند ها بصورت اريب يا متقاطعند. درايران مطالعات فراواني برروي اين گونه براي پرورش صورت گرفته است كه هم اكنون نيز ادامه دارد؛ اما هنوز اطلاعات دقيقي درباره شرايط زيستي آن دردست نيست.

درجه حرارت 24تا34 درجه سانتي گراد وشوري 15تا28 جزء در هزار براي پرورش اين گونه مناسب است.

نكته: از آنجا كه اين گونه نسبت به تغيرات شوري مقاوم واز سازگاري مناسبي در نقاط مختلف برخوردار است، گونه پرورشي مناسبي تشخيص داده شده است.

 

مكان يابي

انتخاب مكان مناسب براي پرورش ميگو بسيار حائز اهميت است واز جنبه هاي مختلفي مد نظر قرار مي گيرد، زيرا هر گونه اشتباه در انتخاب محل يا تقيير بعدي ، سرمايه گذاري را با هزينه هاي بالايي روبه رو مي كند. مكان يابي، طراحي وبرنامه ريزي براي احداث كارگاه پرورش ميگو بايد طبق بررسيهاي كارشناسانه وهمه جانبه صورت پذيرد.

منبع آبي

عامل ضروري ومهمي براي انتخاب محل مورد نظر است وبنا به نياز دو نوع منبع آبي مد نظر قرار دارد:

الف) آب شور دريا

نزديكي كارگاه به آب دريا از مزاياي آن است. منبع اصلي تامين آب استخرهاي پرورشي آب درياست كه به روش هاي مختلف( كانال هاي آب رساني، پمپاژ، جزرومد...) به حوضچه ها انتقال مي يابد. نكته مهم در استفاده از آب دريا محل استفاده از آب است. اين مكان به دليل كدورت وگل آلودگي آب وهمچنين نوسانات شوري نبايد در حاشيه مصب ها  وخور ها قرارداشته باشد؛ ضمن اين كه بايد از منابع آلوده كننده آب نظير كارخانه ها، فاضلاب هاي صنعتي وخانگي، بنادر و... دور باشد. آب مورد استفاده بايد تميز وشفاف باشد ونوسان شوري آن بالا نباشد، بهترين مكان براي برداشت آب دريا درمناطق شني وصخره اي است كه كدورت كمي دارد.

ب) آب شيرين

علاوه بر آب شور دريا، آب شيرين نيز براي كارگاه پرورش ميگو ضروري است. اين آب در مرحله اول براي تعديل شوري آب استخرها (به دليل تبخير) مورد استفاده قرار مي گيرد، همچنين براي مصارف بهداشتي وشست وشوي ابزار ووسايل مصرف ي شود.

 

شرايط اقليمي

شرايط آب وهوايي منطقه پرورش ميگو بسيار حائز اهميت است. محل مورد نظر بايد داراي اقليم گرمسيري و نيمه گرمسيري وتعداد روزهاي آفتابي آن در طول دوره پرورش بالا باشد، زيرا يكي از منابع تغذيه اي ميگو غذاي طبيعي است واين منبع در ابتدا به وسيله نور خورشيد تامين مي شود. ميزان بارندگي نيز از موارد مهم در انتخاب محل است، زيرا بارندگيهاي زياد در منطقه سبب گل آلودگي وكدورت آب مي شود واز طرفي نوسانات شوري آب را به دنبال خواهد داشت.

 

توپو گرافي منطقه

منطقه موردنظر براي احداث كارگاه پرورش ميگو بايد حتي الامكان داراي زميني مسطح يا با شيبي ملايم باشد چرا كه وجود پستي وبلندي ، صخره و... هزينه هاي ساخت وطراحي استخرها را بالا مي برد. علاوه بر اين امكان پر وخالي كردن استخرها به صورت ثقلي وجود داشته باشد.

بافت خاك

زمين مورد نظر ميزان رس لازم(30تا50 درصد) را داشته باشد تا از قدرت نگهدارندگي كافي در برابر آب برخوردار باشد. ضمن اين كه دربافت خاك تناسب بين رس وشن رعايت شده باشد.

حاصلخيزي خاك نيز مي تواند در امر پرورش موثر باشد به طوري كه هرچه خاك حاصلخيز تر باشد، به همان نسبت افزايش توليد غذاي طبيعي وكاهش ميزان كود مصرفي را به دنبال خواهد داشت.

نزديكي به مراكز تهيه لارو وفروش ميگو

نزديكي به مراكز تهيه لارو وغذا مي تواند امر پرورش را با موفقيت همراه سازد، چرا كه لارو ميگو به سرعت در اختيار پرورش دهنده قرار مي گيرد وبا تلفات گمتري به استخرهاي پرورشي انتقال مي يابد، از طرفي تهيه غذا وانتقال ميگو هاي پرورشي به بازار نيز بدون مشكل انجام مي گيرد.

امكانات وتاسيسات

از آنجا كه كارگاه پرورش ميگو نياز مند نيروي برق است، بايد به يكي از خطوط انتقال نيرو نزديك باشد تا با كمترين هزينه بتوان از آن استفاده كرد. در صورتي كه استفاده از برق سراسري براي كارگاه ميسر نباشد، نصب مولد برق باتوجه به نياز كارگاه الزامي است. وجود تلفن، آب بهداشتي، نزديكي به يكي از شهرهاي بزرگ نيز از ديگر مزاياي مكان مناسب براي پرورش ميگو است.

 

جزر ومد

مناسب ترين نقطه براي پرورش ميگو مكاني است كه تغييرات ملايم جزر ومدي(بين 2تا3 متر) داشته باشد واين مقدار ازيك متر كمتر واز چهار متر بيشتر نباشد.

نيروي متخصص وكاري

استفاده از افراد بومي منطقه براي انجام امور مربوط به كارگاه از ديگر مزاياي كارگاه است، چرا كه هزينه پرسنلي كاهش خواهد يافت. از طرف ديگر استفاده از كارشناسان مجرب در كارگاه پرورش ميگو لازم است   وموفقيت امر پرورش را افزايش مي دهد.

ساختار استخرهاي پرورش ميگو

استخرهاي پرورش ميگو از جنس خاكند وعمليات ساخت آنها با توجه به نوع گونه، شرايط اقليمي وامكانات موجود صورت مي گيرد. از آنجا كه ميگو كفزي است واز بستر استخر براي زيست استفاده مي كند، اي استخر ها به گونه اي طراحي مي شوند كه حائز بيشترين وسعت بستر باشد. به اين منظور درون استخر ها را به صورت سكو طراحي مي كنند به طوري كه فاصله كف سكو 30تا60 سانتي متر از سطح آبگير است وعمق بخش عميق ومحيط استخر نيز بين 1تا2/1 متر است.

كانالهاي حاشيه استخرها اين حسن را دارند  كه اولا وسعت بيشتري را جهت تغذيه وزيست ميگوها فراهم مي آورند، ثانيا براي پناه بردن ميگو به اعماق بيشتر در فصول گرم وبرداشت ميگو در انتهاي دوره پرورشي كاربرد دارند.

استخرهاي پرورشي دريچه ورودي وخروجي نيز دارند. دريچه ورودي به توريهاي ريزي براي جلوگيري از ورود موجودات هرز مجهز شده است. دريچه خروجي نيز ساختاري بتني دارد كه شامل سه رديف شيار است. درون اين شيارها توسط صفحات فلزي يا شاندورهاي چوبي سد شده است بطوري كه باز شدن دريچه خروجي سبب خروج آب مي شود. ميزان آب خروجي نيز با اين دريچه تنظيم مي شود.

مساحت استخرهاي پرورش ميگو معمولا يك هكتار در نظر گرفته مي شود، چرا كه بيشتر از يك هكتار نيازمند به مراقبت ورسيدگي بيشتر دارد. ضمن اين كه انجام عمل كود دهي، غذادهي، صيد وساير عمليات بر روي آنها دشوار تر است(شيب اين نوع  استخرها از ورودي به طرف خروجي 2 درهزار است).

 

مراحل آماده سازي استخرهاي پرورش ميگو

خالي وخشك كردن استخرها

پس از پايان يافتن دوره پرورشي،آب استخر راكاملا خالي مي كنند. اگر آبي به علت پستي بلندي ها يا لجن برداري هاي مكرر در استخر باقي مانده آن را توسط پمپ خارج مي كنيم پس از خالي كردن استخر، آن را در معرض نور خورشيد قرار مي دهيم تا كاملا خشك شود. اين عمل سبب نابودي موجودات مضر، گياهان وآبزيان هرز مي شود، ضمن اينكه انجام عمليات آماده سازي استخرها راحت تر مي شود.

لجن برداري

اضافه كردن كود وغذا به استخرهاي پرورشي، همچنين فضولات ميگو وته نشيني مواد معلق درآب، همگي سبب ايجاد رسوباتي در كف استخر مي شود كه به علت فعل وانفعالات فيزيكي وشيميايي، به صورت لجن سياه رنگ در كف استخر باقي مي ماند. عدم برداشت لجن سياه در انتهاي دوره پرورشي سبب كاهش حاصلخيزي استخر ومتعاقب آن كاهش توليد ميگو خواهد شد، لذا ضروري است لجن سياه رنگ بستر استخر توسط نيروي انساني يا ماشين آلات مربوطه از سطح خاك جمع آوري شود.

شست وشوي استخر

به منظور خارج كردن هر گونه رسوبات نامناسب دراستخر وبهبود كيفيت بستر، آن را تا ارتفاع 20تا30 سانتي متري آبگيري وسپس تخليه مي كنند.

شخم زني

براي حاصلخيزي خاك بستر استخرها، لايه سطحي خاك در معرض هوا قرار مي گيرد. اين عمل سبب خروج گازهاي سمي موجود در خاك وسرعت بخشيدن به تجزيه مواد موجود در بستر مي شود. به اين منظور به عمق 20تا30 سانتي متر خاك استخر را زيرورو مي كنند.

آهك پاشي

براي ضد عفوني كردن واز بين بردن انگلها وموجودات مضر استخرهاي پرورشي، اقدام به آهك پاشي (به صورت پودر يا مايع) مي كنند. به اين منظوريك تا دو تن آهك پودر شده را در يك هكتار استخر پخش مي كنند به طوري كه سطح استخر كاملا سفيد پوش شود. آهك مورد استفاده همچنين سبب تامين كلسيم مورد نياز استخر مي شود.

اصلاح وتعمير ديواره استخر

در صورت ترك خوردگي وشكستگي ديواره هاي استخر، خرابي دريچه هاي ورودي وخروجي، وجود فرو رفتگي وحفره در بستر استخر وبه هم خوردن شيب بندي استخر، اقدام به اصلاح وتعمير استخر مي كنيم تا در طول دوره پرورشي با مشكلي برخورد نكنيم.

آبگيري استخر هاي پرورشي

تامين آب استخر هاي پرورش ميگو در سيستمهاي پرورشي ايران معمولا از طريق كانالهاي ارتباطي با دريا وپمپاژ صورت مي گيرد وهمان طور كه گفته شد، آب مورد نياز از مكاني تامين مي شود كه آب آن كيفيتي مطلوب داشته باشد. حال اگر به عللي منبع آبي دچار آلودگي وكدورت شده باشد، بهتر است چند روز صبر كرد تا آب ساكن واز بار آلودگي يا كدورت آن كاسته شود. آبگيري استخرهاي پرورشي ميگو خود نيز دو مرحله است :

آبگيري اوليه

در اين مرحله استخر ها را به ارتفاع 40سانتي متر آبگيري مي كنند، سپس عمليات مبارزه با موجودات نا خواسته وكوددهي اوليه را انجام مي دهند.

الف) مبارزه با موجودات ناخواسته: در هنگام آبگيري استخرها ممكن است موجودات مختلفي همراه با آب ورودي يا از طريق محيط اطراف به آب رخنه كنند. براي مبارزه با اين عوامل در مرحله اول بانصب توري در محل پمپاژ آب ومحل ورودي استخر از ورود اين موجودات جلوگيري مي كنند. علاوه براين تدابير اگر باز هم با عوامل مزاحم مواجه شديم به مبارزه شيميايي رو مي آوريم. به اين منظور از تفاله تخم چاي، سم سوين، گرد تنباكو وريشه گياه دريس استفاده مي شود.

 

ب) كود دهي اوليه: براي آماده سازي اوليه استخر قبل از رها سازي بچه ميگوها، بعد از آبگيري مقدماتي 80تا100 كيلو گرم كود مرغي يا 50 كيلو گرم كود شيميايي به ازاي هر هكتار به آب اضافه مي كنيم كه اين مقدار كود به صورت يكنواخت در سطح استخر پاشيده مي شود. اگر خاك استخر از كيفيت مطلوبي برخوردار باشد، مقدار كود مصرفي كمتر خواهد بود.

مرحله دوم آبگيري

معمولا دو يا سه روز پس از آبگيري اوليه، حالت لب لب پديد مي آيد، يعني در تمامي سطح استخر زي شناوران رشد وتوسعه مي يابند.

پس از باروري استخر، مرحله دوم آبگيري انجام مي شود. در اين مرحله از آبگيري بايد توجه كرد كه موجودات مزاحم از طريق آب ورودي به داخل استخر نفوذ پيدا نكنند چرا كه در اين مرحله امكان ضد عفوني كردن واز بين بردن آنها همانند مرحله اول آبگيري وجود ندارد، بنا بر اين انجام مراقبت هاي ويژه در اين زمينه ضروري است( نصب توري و جلو گيري از ورود عوامل هرز به طرق مختلف) . در اين مرحله استخر تا ارتفاع يك متري آبگيري مي شود ومي توان نسبت به انتقال لارو ميگو به آن اقدام كرد.

حمل وانتقال ميگو ها به استخرهاي پرورشي

از آنجا كه لارو ميگو بسيار حساس است، رعايت اصول حمل ونقل آن ضروري است. بهترين سن براي حمل لارو ميگو وانتقال آن به استخرهاي پرورشي از پست لارو 21تا25 است. براي حمل لارو ميگو به استخرهاي پرورشي دو روش وجود دارد:

مخازن حمل ونقل

اين مخازن از جنس پلاستيك يا فايبرگلاس است وظرفيتي درحدود 500تا1000 ليتر دارد. براي استفاده از اين روش ابتدا مخزن را توسط آب دريا پر مي كنند، سپس به ازاي هر ليتر آب 200تا500 عدد پست لاروميگو به آن اضافه مي كنند. در اين روش  با توجه به اكسيژن دهي واضافه كردن يخ به مخازن مي توان تا ده ساعت لاروها را در مخازن نگهداري كرد.

كيسه نايلوني

روش ديگر حمل وانتقال بچه ميگوها ، استفاده ازكيسه هاي نايلوني يك يا چند جداره است. به اين منظور ابتدا يك سوم حجم كيسه ها را از آب دريا پر مي كنند سپس به ازاي هر ليتر آب 500تا650 عددپست لارو ميگو به آن مي افزايند وبقيه حجم كيسه هاي نايلوني رااز اكسيژن پر مي كنند ودر كيسه را محكم مي بندند. كيسه ها را مي توان در داخل جعبه يا سطل قرار داد وآنهارا با وسيله نقليه حمل كرد. در اين شرايط مي توان لارو ميگو را تا 12 ساعت نگهداري وحمل كرد. درجه حرارت مورد نياز براي حمل بچه ميگو ها 22تا25 درجه سانتي گراد است. در صورت طولاني بودن مسير يا شرايط آب وهوايي نامناسب مي توان بچه ميگو ها را در واحد حجم كاهش داد.

تغذيه ميگو هاي پرورشي

تغذيه ميگو ها از دو منبع طبيعي ومصنوعي تامين مي شود:

غذاي طبيعي

براي تامين اين بخش از نيازهاي غذايي ميگو ها پرورشي، فراهم آوردن شرايط مطلوب جهت رشد موجودات مورد تغذيه ميگو ها ضروري است.

به اين منظور از كوددهي در سطح استخرهاي پرورش ميگو استفاده مي شود. كودهاي مورد استفاده در استخر هاي پرورش ميگو به دو صورت مي باشند:

كودهاي آلي مثل كود گاوي، مرغي،اسبي وغيره، وكودهاي شيميايي كه شامل ،نيتروژن، فسفر، پتاسيم هستند. كود دهي در استخرهايي كه زمين  وآب حاصلخيز وغني دارند كمتر صورت مي گيرد وبا توجه به ميزان حاصلخيزي زمين مقدار كود مصرفي تغيير مي كند.

 

غذاي مصوني (پلت)

اين دسته از مواد غذايي را كارخانه ها توليد مي كنند ودر اختيار پرورش دهنده گان قرار مي دهند.اين مواد با درصدهاي مشخصي از گروههاي غذايي( پروتئين، چربي، قند، ويتامين و...) ودر اندازه هاي مختلفي توليد مي شوند. در اين ميان عامل هاي مهمي وجود دارند كه بايد در تمامي مراحل پرورشي مد نظر قرار گيرد مثل اندازه غذا كه بايد اندازه دهان ميگوباشد و در مقاطع مختلف سني متفاوت باشد، لذا از غذاهاي با اندازه هاي مختلف در طول دوره پرورش استفاده مي شود. توجه به اين نكته بسيار با اهميت است چرا كه اگر غذا بزرگتر از اندازه دهان ميگو ها باشد، ميگو ها از آن تغذيه نخواهند كرد ورشد كافي ومناسب نخواهند داشت وچه بسا با تلفات شديدي مواجه شويم، به علاوه كه تجمع اين مواد در كف استخر ايجاد لجن و كاهش حاصلخيزي استخر خواهد شد.

دفعات، زمان ودرصد غذادهي

نوع گونه پرورشي، سن، اقليم منطقه، نوع غذا، تركيب غذا وغيره از جمله عواملي است كه دفعات ودرصد غذادهي را تحت الشعاع قرار مي دهند، به طوري كه مثلا گونه ميگوي سفيد هندي نسبت به ميگوي ببري سياه، 20تا30 درصد غذاي كمتري استفاده مي كند. دفعات غذادهي در ميگو با افزايش سن تغير مي كند،به طوري كه با افزايش سن ، تعداد دفعات غذادهي افزايش پيدا مي كند.

زمان غذادهي براي ميگو هاي پرورشي معمولا 4تا5 بار در روز وبه فاصله چهار ساعت از اوايل صبح صورت مي گيرد وآخرين وعده غذادهي آن ساعت 10 شب است. درصد غذادهي با توجه به شرايط آب (شوري، دما بخصوص اكسيژن) متغير است به طوري كه در اواخر روز كه ميزان اكسيژن آب در حداكثرخود است، مقدار غذادهي حداكثر است.

 

هوادهي در استخرهاي پرورش ميگو

يكي از عوامل افزايش توليد در واحد سطح، فراهم كردن مقدار اكسيژن موردنياز استخرهاي پرورش ميگو است. با تامين اين عامل زيستي وغذادهي مناسب وبا رعايت اصول پرورشي مي توان دوره موفقي را پشت سر گذاشت. معمولا دراستخرهاي پرورش ميگو از روشهاي مختلفي براي هوادهي استفاده مي شود كه به توضيح دو مورد آن مي پردازيم:

 

هواده هاي پارويي

اين دستگاهها از يك الكتروموتور ويك شفت مركزي تشكيل شده است كه مجموعا بر روي يك شناور نصب شده اند. شفت الكتروموتور به ميله اي متصل است كه به دو سر آن چرخ پره داري متصل است كه با شروع به كار الكتروموتور، پره ها شروع به گردش مي كنند. برخورد پره ها با سطح آب موجب تهويه آب وانتقال اكسيژن  به سطح آب مي شود. در هنگام مستقر كردن اين نوع هواده ها در استخر بايد توجه كرد كه محل آن طوري انتخاب شود كه آب در استخر داراي گردش باشد تا علاوه بر تهويه آب، فضولات ولجن كف استخر در بخش مركزي استخر تجمع يابد تا اولا حاصلخيزي بستر تحت الشعاع قرار نگيرد، ثانيا هنگام برداشت لجن در زمان آماده سازي ، عمليات برداشت راحت تر صورت پذيرد.

هواده هاي ايرجت

اين نوع هواده ها نيز با نيروي الكتريكي كار مي كنند وتهويه آب را در اعماق مختلف امكان پذير مي سازند. براي استفاده از اين نوع هواده ها بايد توجه كرد كه دستگاه ها طوري در استخر تنظيم شوند كه سبب كدورت يا تخريب استخر نشوند، چرا كه در بعضي موارد  مشاهده شده است كه با استفاده نامناسب از آنها، فرورفتگي وگودال در استخر بوجود آمده است.

از مزاياي اين نوع هواده ها اين است كه مي توان هوا را با تنظيم هواده به اعماق مختلف آب تزريق كرد.